اولین مکتب نسوان در افغانستان

ماخذ : صدف، شماره دهم

نويسنده : محقق :نفيسه ازهر

اولين مكتب زنان در افغانستان

اولين مكتب زنان در افغانستان هشتاد سال قبل پايه گذارى شد وهفتاد و پنج سال بعد از ميان رفت، اگر به گذشتهء دور تاريخ افغانستان نظر افگنيم دروازه هاى آموزش و پرورش در آغاز به روى پسران باز بود. بعد ها به ترتيب كم كم گسترش يافت، در آغاز زنان از آن محروم بودند، گرچه مكتب در افغانستان ريشهء قديمى وكهن دارد، مگر شيوهء تدريس به شكل هاى مختلف صورت ميگرفت  كه در ابتدا مختص اشراف ، نجبا و ثروتمندان بود، كه پس از ظهور اسلام جاى تدريس در مساجد شد.

امان الله خان  قبل از سفرخويش به اروپا در كنار مكاتب عالى و دينى وعلمى مكاتب زنان را نيز تأسيس نمود.

امان الله خان در (١٩٢١ ميلادى مطابق ١٣٠٠ هجرى شمسى) براى اولين بار مكتب مستورات را در كابل اساس گذاشت. " ملكه ثريا درماه جدى سال ١٢٩٩ هجرى شمسى دراجتماع زنان سخنرانى كرد و از عقب مانده گى و درد و مشكلات زنان افغانستان صحبت نمود. درهمان مجلس پنجاه نفر از زنان حاضر به تأسيس اولين مدرسه زنان اقدام كردند كه ملكه ثريا به حيث مفتش ( بازرس ) آنها قرار گرفت." (٢)

مكتب مستورات كه مقر آن شهر آرا بود، بيش از ٤٠ تن از دختران كابل شامل  وبعدأ به تعداد آنها افزوده شد.

دراين مكتب كه ملكه نقش مفتش ومديره مكتب را داشت، و بانوان ديگرى به اسم عفيفه ، نجيبه، سعيده و رضيه به سمت نايب مديره و چند تن از زنان تحصيلكرده به عنوان معلم هاى علوم اجراى وظيفه  مينمودند.

افتتاح مكتب مذكور با جشن باشكوهى آغاز شد و در آن محفل از يك تعداد زنان و مادران سرشناس دعوت به عمل آمد .

خيابانهاى  اطراف و ديوار هاى مكتب با بيرق ها و شعار هاى زيبا در مورد افتتاح مكتب و آموزش دختران تزيين شده بود.

دراين محفل علاوه برآنها  زنان رجال سرشناس دربار نيز حاضر بودند كه به ملكه اداى احترام ميكردند . دراين محفل ملكه ثريا چنين سخنرانى نمود: " الحمدلله براى ما زنان اليوم يك يوم نهايت خوبيست كه به سايهء اعليحضرت غازى امروز مكتب مستورات را افتتاح ميكنيم اميد است كه فرزندان وطن ازاين مكتب مستفيض شده ودرجهت دين و دولت خويش حتى الواسع خدمت كنند و به همه حاضرين معلوم است كه فرضيت علم به مرد و زن يكسان است و اين فضيلت مكتب كه جهت ما زنان عايد شده از توجهات معارف خواهى اعليحضرت جوان غازى ما و همت و كوشش جناب ناظر (وزير) معارف ( محمد سليمان خان) است اول دعاى حيات اعليحضرت علم جوى خود را نموده  عزت و نيكنامى جناب ناظر معارف خود را از خداوند نياز ميكنيم آمين" (٣).

ملكه ثريا از پيشرفت زنان جهان و از عقب مانده گى زنان در افغانستان صحبت نمود اين سخنرانى  تأثير عميقى بر روى زنان گذاشت كه به قول مورخ شهير كشور مان غبار ميگويد "جدى ١٢٩٩ زنان به درد گريستند و پنجاه نفر فى المجلس خود شان را در خدمت معارف و تأسيس اولين مدرسه زنانه گذاشتند ملكه ثريا چنان متأثر شد كه خودش وظيفه مفتشى مكتب مستورات را به ذمه گرفت.(٤)

براى پنجاه دخترى كه قبلا درين محفل ثبت نان كرده بودند بعد از اداى احترام از طرف رجال دربار هدايايى از قبيل قلم و كاغذ به زنان اهدا شد اينچنين اساس و بنيان اولين مكتب مستورات گذاشته شد.

در تاريخ ٣١ حمل ١٣٠٠ مكتب ديگرى بنام (عصمت) افتتاح گرديد كه بعد ها به نام( ملالى) مشهور شد كه تا كنون هم به همين نام ميباشد افتتاح اين مكتب  نيز با حضور زنان ودختران بيشترى برگزار شد.

اينبار زنان و دخترانى كه شركت نموده بودند بيش ازپيش از آموزش علم و دانش استقبال كردند.

دختران اين مكتب كه چادرى هاى سياه به سر داشتند از ملكه پذيرايى خاصى نمودند بيانيهء ملكه در مراسم مذكور چنين آغاز شد:"الحمدلله باز الحمدلله كه دولت افغانستان به سعى و همت پادشاه مجاهد غازى اعليحضرت اميرامان الله خان به اين مدت كم كسب بهبودى و تعالى نمايانى نموده كه جهت آينده دولت مقدسه ما اميد هاى خيلى خوبى را به ما نشان ميدهد، على الخصوص جهت اولاده هاى ما زنان اول مكتب مستورات باز شد و اينست نو نهالان مكتب مستورات كه در اينجا موجود اند ما كه به اين يوم مسعود در اينجا با كمال خوشى جمع آمده ايم از جهت اينست كه يك مكتب ديگرى بنام( عصمت ) به توفيق الهى افتتاح مى كنيم. مكتب براى نسوان ازچنان اسباب هاى سعادت ملك و ملت حساب ميشود كه قيمت آن نزد قيمت شناسان مدنيت اسلامى پنهان نمى ماند، طالبه زنان مملكت جون عالمه  شوند به معاملات دين دنياى خود واقف ميگردند و از آن جهت راحت مردان شان در ملك مدنيت اسلاميه زياد مى شود."

حال به روح پاك والدهء ماجده مرحومه پادشاه سابق اعليحضرت شهيد جنت مكان كه در ماه گذشته وفات شان به وقوع آمد و جهت خيرات جارى دايمى آن به اجازهء مرحومه اين مكتب (عصمت) تحويل يافته سورهء فاتحه شريفه رامى خوانيم و بعد از آن ازجناب الهى دوام اين ايام سعيد انجام را بوجود مسعود اعليحضرت پادشاه ترقى و بهبودى خواه غازى خود مان اعليحضرت امير امان الله خان غازى نياز واستدعا مى نماييم تا ملك و ملت از سعى ها و كو ششهاى شاهانه فيض ها و بهره ها حاصل كنند.آمين "(٥)

زنان كشور بعد از اين در مدارس  و نيز جريدهء ارشادالنسوان كه به حمايت از زنان تأسيس گرديد داخل فعاليت شدند  مردم از تحولاتى كه دولت انجام ميداد حمايت و پشتيبانى مينمودند مگر بعد ها كم سوادى  و ندانشتن سواد كافى يك تعداد از مردم  در كابل و تعداد زيادى ازاطراف افغانستان ، دولت امان الله خان را با مشكلات زيادى روبرو كرد.و با وجود افزايش تبليغات ضد دولت امان الله شد و بعد ها مشكلاتى زيادى را براى حكومت و نظم دولت ايجاد كرد.

جريده (روزنامه) (افغان ملت)  كه در مورد عقب مانده گى تعليم و تربيت وتوجه امان الله خان به مردم  چنين ابراز نظر داشت "امان الله خان به آزادى زن ها معتقد بود و تعليم و تربيت طبقهء نسوان رامخالف دين اسلام نمى دانست... و باز چنين ميننگارد:" اگر حكومت امان الله خان در ١٩٢٩ سرنگون نمى گرديد يقينأ افغانستان از جمله كشور هاى رو به ترقى موفقيت و ممتاز را،  در جامعه دول بدست مي آورد و مردم زجر ديدهء افغانستان بانور علم و معرفت به مشكلات خود فايق ميگرديد."(٦)

امان الله خان با آنكه سعى زيادى درزمينهء تعليم و تربيت و آموزش زنان داشت و ميدانست كه به زودى اين امر امكان پذير نيست با تمام اين تفاسير به آموزش و روشنگرى زنان پرداخت . كه  تاحدى توانست درين راه موفق شود ،موفقيتش اين بود كه زنان را  تا اندازه اى ازدنياى جهالت بيرون كرد ،مگردر آن شرايط سختى كه در افغانستان مردم آگاهى درستى از حق و حقوق اوليه خود نداشتند به خصوص به نظر مردان دادن اين حق و حقوق از طرف امان الله خان به زنان اشتباه و گناه بزرگى بود.

گر چه سير تاريخ را نميتوان با هيچ نوع مغالطه منحرف نمود مگر آنهايى كه ميخواستند نور علم و دانش  را از بين ببرند سعى شان عبث بود، با دريغ و درد كه زنان افغانستان در چندين دوره تاريخ چنين مشكلات را تجربه كردند وچندين مرتبه زنان افغانستان به ماقبل تاريخ روانه شدند كه دوره درد آور و سياهش دوره طالبان بود كه زنان هر آنچه را در اين مدت بدست آورده بودند و با رنج و گرفتاريهاى جنگ از دست دادند.

و در يك دوره طولانى تاريكى هاى ماقبل تاريخ را دوباره تجربه كردند

مأخذ:

١ – افغانستان در مسير تاريخ ، مير غلام محمد غبار، سال ١٣٤٦، مطبعه دولتى، ص ٥٩٥

٢- افغانستان از امير كبير تا رهبر كبير، حضرت علامه عبدالحق مجددى، سال ١٣٧٨ ص ٣٨

٣- كلكسيون هاى سال ١٢٩٩، ١٣٠٠ امان افغان

٤- غبار. ص ٧٧٩

٥- كلكسيونهاى مجله ميرمن سال ١٣٥٥ ص ٣٣-٤٣

٦- جريده ( افغان ملت) مقاله از محمد گل وطنپال ديانى ١٢٧٧ش، اكتوبر ١٩٩٨ ص ٤.

٧- سفر هاى امان الله خان در دوازده كشور آسيا و اروپا ١٣٠٦- ١٣٠٧ مولف عزيز الدين وكيلى پوپلزايى، مطبعه دولتى سال ١٣٦٤ ص ٣١٨.